Giyim Kuşam

GİYİM KUŞAM

         Türkmenlerin milli kıyafetlerinin binlerce yıllık geleneklere sahip olduğu pek çok tarih kaynaklarında belirtilmiştir. Arkeologlar ve sanat tarihçileri, günümüzdeki Türkmen kültürü ile birkaç bin yıl önce ortaya çıkan uygarlıklar arasında ilişki kurmaktadırlar. Türkmen topraklarında M.Ö. 4. yüzyıllarda kurulmuş olan  Margiana kentinde yapılmış olan kazılarda bulunan heykelciler üzerinde yapılan incelemeler sonucunda, bunların üzerindeki nakışların, desenlerin Türkmen milli kıyafetlerine çok benzediği ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca eski ve yeni Nusay kentlerinde, Murgap vadisinde bulunan eski Kişman kentinde, Şehrislam kentinde yapılan kazılar sonucunda günümüz milli kıyafetlerine çok benzeyen kalıntılar bulunmuştur. Türkmen milli kıyafetleri söz konusu olduğunda değişik dönemlerin tarihi ve arkeolojik kaynakları bunun lehinde birçk bağlantılar ortaya koymaktadır.

        Türkmen milli kıyafetlerinin içinde en dikkat çekenlerden biri erkeklerin başlarına giydiklerie  “Silkme Telpek”tir. “Silkme Telpek” yünü kesilmemiş tuzu derisinden yapılıp, dış şekli bakımından çeşit çeşittir. “Silkme Telpek”, Türkmenistanın iklim ve hava koşullarına uygun olup siyah veya beyaz renklidir. Genellikle yaşı büyük olanlar siyah, gençler ise beyaz telpek giyerler.

Bir başka başlık türü de genç kız ve genç erkeklerin giydiği nakışlarla süslenmiş “Tahya (Börk)” dır. Dış görünümü ve süslemeleri bakımından genç kızların giydikleri “Tahya”lar, erkeklerinkinden belirgin bir biçimde ayrılır. Ayrıca her Türkmen boyunun kendine özgü süsleme biçimi de dikkatleri üzerine çekmektedir. “Tahya”yı genellikle genç kızlar, gelinler dikerler. Geleneklere göre yeni gelen gelin kocasına, kayın pederine ve o evdeki diğer erkeklere kendi diktiği “Tahya”ları getirir. Türkmen kıyafetlerinin özgün yönlerinden biri de kırmızı rengin daha yaygın olmasıdır.        

            Türkmen erkeklerinin giydiği “Gırmızı Dor” (Bir nevi kaftan), yalnızca bir kıyafet  olmayıp  bununla  beraber  milliliğin  bir sembolüdür. Bu nedenle,  herbir Türkmen evinde “Gırmızı Don”un bulunması zorunlu sayılmaktadır. Türkmen gelinlerinin ve kızlarının milli kıyafetleri, özellikle düğün kıyafetleri özgünlüğü, milliliği, güzelliği ile görenleri hayran bırakmaktadır. Türkmen gelinlerinin giydiği “Çırpı”, “Kürte”, “Gınaç”, “Keteni Köynek” (bir nevi fistan) süsleri bakımından sanat derecesinde olan el işlerinin örnekleridir. Kırmızı ve yeşil renkli “Kürte”ler güzelliği ve muhteşemliği bakımından dikkat çekicidir. “Kürte”, özellikle düğün için amaçlanan milli kıyafet olup, kırmızı “Kürte”yi kızlar yeni evlendiğinde, yeşil “Kürte”yi ise babası evine ilk olarak gidip döndüğünde giyerler.

Bütün bunlardan, Türkmenlerin kültürel açıdan büyük bir zenginliğe sahip olduğu sonucu çıkarılabilir. Türkmen kadınlarının elişleri, onların milli nakışlarla süslenişi bir senfonik müzik eserini hatırlatmaktadır.

           Bunları el emeği ile dikmiş ve süslemiş gelinlerin ve kızların ustalığı, sabrı ve yeteneği hiçbir şeyle karşılaştırılamaz. Türkmenlerin milli giyimleri, yüzyıllardan bu yana, birçok ayrı kültürün bu çoğrafyayı zorlamasına rağmen orijinalliğini kaybetmeden günümüze ulaşmıştır.

         Türkmen erkeğinin ak veya kara telpeği, yakası işlemeli uzun gömleği, ağı geniş pantolon ve kaftanı bugün de modern giysilerin yanında zaman-zaman kullanılmaktadır. Kadınların kolları ve yakaları motifli uzun elbiseleri, boydan boya tek parça halinde bileklerine ve topuklarına ulaşırken, saçlarını örüp uçlarına da çeşitli süsler takan kızların başlarında bir başörtüsü bulunmaktadır. Elbiseler, kırmızı, yeşil, mor ve mavi gibi canlı renkli kumaşlardan dikilmektedir. Geleneksel Türkmen giysilerinin kesimleri, Türkmenistan’daki yaşama tarzını ve iklim şartlarını yansıtmaktadır. Bu giysilerde işlemeler önemli yer tutar. Kadınların milli giysileri süslemelerin yanı sıra işlemelerle de bezenmiştir. Erkek giysileri de işlemeli olup kadın giysilerine göre daha sade ve basittir. Nakış işlemeleri sadece elbiselerin üzerine değil, masa örtüleri, mendiller, çantalar, eyer takımları, dutar kılıflarında da görülebilmektedir. Türkmenlerin milli kadın ve çocuk giysileri her zaman süslü ve değerli taşlar, incik-boncuklarla tamamlanmıştır. Süslemecilik sadece kıyafette kalmayıp, kılıç ve hançer kabzaları, kırbaç gibi eşleler da yaygın olarak değerli taşlarla süslenmiştir. Eski zamanlarda süslemeler, bunları kullananların yaşları, aile ve tayfa (oymak) özellikleri, sosyal durumlarının ifadesi olarak değişiklik gösterirdi. Bu süs ve takılar, zaman içinde boydan boya da farklılıklar göstermiştir. Bir kadının evli veya bekar olduğu, hangi tayfaya mensup bulunduğu kıyafet veya süslemelerinden belli olurdu. Bu gelenek halen günümüzde de yaşatılmaya, korunmaya çalışılmaktadır.