Türkmen Halıları

Sorry, your browser doesn't support Java(tm).

 TÜRKMEN HALILARI

     “Türkmen Halısının binlerce yıllık şöhreti vardır.Oradaki her bir nakış milletin güzelliği ve sevgisini ifade eder.Eğer bizim halımıza dikkatle bakarsanız güzelliği üretmeyi ve korumayı beceren halkımızın yüreğini okumak mümkündür. Bu yüzden halk zenginliğini kendinde bulunduran birçok adetimiz yaşamaktadır. Bana göre, böyle bir halk saygıya layıktır.                                                                    

 Saparmurat Türkmenbaşı

Halı, Türk kültürünün en önemli sembolüdür. Türkmenistan ise halının öz yurdu, halıcılığın kalbi sayılan bir ülkedir. Türkmen bayrağında Türkmenistandaki beş büyük boyu simgeleyen ve bu boylara ait halı motiflerinin bulunması, Türk Dünyasında halıya verilen önemi göstermesi açısından çok önemlidir. Çünkü Türkmenlerin her türlü duygu ve düşüncesini halıya işlediği, adeta halıya tarihi kodlayarak yazdığı bugün bilinmektedir. Türkmen alimlerinin arasında, “Oğuz Han”ın oğullarına bıraktığı vasiyetin Türkmen halısında yaşatıldığı” şeklinde bir görüş vardır. Türkmenistanda her boy farklı motiflerle halı dokuduğu için zengin bir motif dünyası meydana gelmiştir. Türkmen halıları, Türkmen kadınlarının dünyaca ün kazanmış ürünleridir. Türkmen halısının tarihi bir miras olduğunun en büyük delili, Altay kazılarında ortaya çıkarılan, Milad öncesi devirlere ait “Pazırık Halısı”dır. Bu halıların umumi kompozisyonu, motifleri ve işçiliği, Türkmen tabiatını ve gönül zenginliğini ifade etmektedir. Daha çok kızıl rengin hakim olduğu Türkmen halıları, yün pamuk ve ipekten olmak üzere evlerde ve el halısı fabrikalarında dokunmaktadır. 

Bütün zamanlarda Türkmen halıları dünyanın en iyi halıları arasında sayılmaktadır. Türkmenistanın sınırları içinde geçen “Büyük İpek Yolu” aracılığıyla dünya pazarına ulaşan, temiz yünden dokunmuş Türkmen halıları antik dönemlerde de yüksek fiyatlarda satılmıştır.Eski Merv”in Gavur-Kale harabelerinde yapılan incelemede 2000 yıl önce dokunmuş halı parçaları bulunmuştur. Marco Polo Türkmen halılarının çok ince işlenmiş ve güzel bir halı olduğunu belirtmiştir.Türkmen halısının bu şöhreti günümüzde de sürmektedir. 

Türkmenistanın en önemli bayramlarından biri Halı Bayramıdır. Halıya özel önem verilmesi, bu sektörün bakanlığının bulunmasından ve resmi bir bayramın, yer yüzündeki tek halı bayramının da bu konuya hasredilmesinden anlaşılmaktadır. Her yıl mayısın son pazarı kutlanan bayram iki yılda bir büyük uluslar arası sempozyumla zenginleştirilmektedir. Türkmenbaşının önayak olmasıyla kutlanmaya başlanan bayram, Aşgabattaki Halı müzesinin arkasındaki büyük meydanda yapılmaktadır. Alan halılardan meydana getirilmiş bir duvarla çevrilmektedir. Bir yanda dünyanın en büyük halısı, diğer yanda çeşitli bölgelerden gelen halıcıların kurdukları halı kaplı çadırlar ve etraflarında halı ürünleri sergilenmektedir. Saatlerce süren halk oyunları ve müzik gösterileri izleyenlere güzel anlar yaşatmaktadır. Türkmenistanda halı ile ilgili bir çok deyiş vardır, bunlardan biri “Su Türkmenin kalbidir.” Bir diğeri de “Dokuduğun halıyı yere ser, kalbinin içinden geçenleri söyleyeyim.”Hakikaten her bir motifine anlamlar yüklendiği bu zengin halı dünyası Türkmenistana özel bir karakter kazandırmaktadır.Türkmenistan Halı Müzesi, halı araştırmacıları için uygun bir ortam hazırlamıştır. Türkmenbaşının emriyle kurulan müze, zengin bir kolleksiyona sahip olup, halıların korunması ve bakımı için her türlü imkan seferber edilmiştir.

Türkmenistanda her halının bir hikayesi vardır. Halı Müzesinin ziyaretçileri müzeyi gezerken halıların sembolik anlamları hakkında bilgilendirilir. Bunlardan bazıları “iki yüzlü halı” olarak tanınan, iki tarafı farklı boylara eşit motiflerle dokunan halıdır. Söylendiğine göre, “İran Şahı bu topraklara sefer düzenlediğinde bu halıları görmüş ve çok beğenmiş. Bunun üzerine bir grup dokuyucuyu köle olarak İrana götürmüş. Onlara “Kim en güzel halıyı dokursa onu serbest bırakacağım” diye söz vermiş.Bir süre sonra bir dokuyucu dikey tezgahta çift yüzlü halıyı dokumuş. Gösterdiğinde, Şah halıyı o kadar çok beğenmiş ki, halının dünyada tek örneği kalsın ve dokuyucu bir daha aynı şekilde dokuyamasın diye dokuyucunun gözlerini oydurmuş.Müzedeki iki yüzlü halılar halı sanatının Türk Sanatı olduğunun canlı şahitleri gibidir. Zengin bir halı kolleksiyonuna sahip olan Türkmenistan Milli Sanat ve Etnografya Müzesi de bu bakımdan önemlidir.

Aşkabat şehrinin dışında kurulan ve Cığıldık Pazarı da denilen çöl Pazarında evlerdeki tezgahlarda dokunan halılar satılır.Ayrıca çeşitli yerlerde 5 halı dokuma fabrikası vardır. 1920 lerden sonra kurulan bu fabrikalarda 10 bin halıcıya iş sahası açılmıştır. Her fabrikada kendi bölgesinin halıları dokunmakta ve satış yerlerinde ve büyük mağazalarda bunlar satılmaktadır.Ayrıca seçilen en iyi ürünler Aşkabattaki Halı Müzesinde sergilenmektedir. Çöl Pazarı, ya  da Cığıldık Pazarının Türkmenistanın Heybe hayatı içinde çok önemli bir yeri vardır.Türkmen halkının hayatında önemli bir yer tutan bu halılar “Sarıca” koyununun yününden elde edilen ipliklerle dokunur. Yılda üç kez kırpılan koyunların ilkbahar yününden halı, sonbahar yününden keçe yapılır. Çünkü ilkbahar yünü yumuşak olur ve çekmez. Halı iplikleri 19. yüzyıla kadar doğal boyalarla boyanırdı. Günümüzde kısmen sentetik boyalar kullanılmaktadır. Dokunan halılar arasında “Namazlık” halılar çok kıymetlidir. Hamile gelin, bebeği doğmadan önce bu halıya dokur. Bebek doğunca bu halının üzerine yatırılır. Bu halının üzerinde büyütürler ve daha sonra saklanan bu halı sahibi öldüğünde tabutuna sarılır.

Dünyadaki en büyük Türkmen halısı 1996 yılında Türkmenistanda dokunmuş olup, büyüklüğü 285 metrekare, boyu 20,82 metre, eni 12.90 metre ve ağırlığı ise bir tondur. Öte yandan Türkmen Halısının yüzyıllardan beri çeşitli vesile ve yollarla dünyanın pek çok ülkesine götürüldüğü, buralarda sergilendiği ve dünya çapında ün kazandığı bilinmektedir. Bugün de Türkmen Halıları dünyanın pek çok ülkesi tarafından talep edilmektedir. “Türkmen Kalbi” adlı 193  metrekarelik halı ise çok nadirane bulunan bir sanat eseridir. Halıcılar, çeşitli halı ürünleri, giysileri koyabilmek için çuvallar, çeşitli büyüklükteki ve çeşitli amaçlar için yararlanılan tabak, kazan, kaşık, tuz torbaları, yol horcunları (heybe), kapıya takmak için kapılıklar(perde) da yapılmaktadır. Türkmen atları halı ürünleriyle süslenmektedir. Atkeçeleri, eyerlikler eskiden gelin getirmek için kullanılan develeri süslemekte kullanılan deve halısı (asmalık) Türkmen halısını dokuyan kişilerin ustalığını ispatlamaktadır. Türkmen kilimlerinin de çok çeşitleri mevcuttur. Görüldüğü göbi, Türkmen El Sanatları ayrıcalıklı ve çok yönlüdür. Türkmen keçeleri ve keçe ürünleri de büyük önem taşır. Keçeden çoban oylukları, at terlikleri, deve çulları yapılmıştır. Türkmen keçeleri, sanat özelliği ile otantik duyarlılık taşıyan sanatçıların beğenisini kazanmaktadır. Bu keçeler Avrupanın bir çok müzesinde yer almaktadır. İpek dokuma sanatı da el sanatının tarihi çeşitlerinden biridir. Türkmen ipeğinin şöhreti eski zamanlardan beri ipekten yapılmış kumaşlarının örnekleri 9. asır Mısır mezarlıklarında bulunmuştur. Arap halifeleri, kendi hazinelerini Merv ipekleriyle doldurmuşlar. Gavur dokunmuş akik renkli ipekten  yapılmış kumaşlar bulundu.